ईश्वरको अस्तित्त्व

"डेकार्टका" भनाइमा ईश्वर छन् भन्ने विचार अरू सबै विचारभन्दा अलग छ किनकि अन्य विचारका विपरीत यो विचार मानिसको मस्तिष्कमा विद्यमान हुनु नै ईश्वरको अस्तित्वको प्रमाण हो। यो विचारलाई संशय वा परीक्षण गर्न आवश्यक छैन । डेकार्टका अनुसार हामी रहेको संसारका लागि एउटा रचनाकार आवश्यक हुन्छ । रचनाको स्वाभाविक नियम के हो भने ठूलो (Greater) ले सानो (Lesser) लाई रचना गर्छ । मानिस 'सानो' रचनाकार हो । सानो रचनाकारले अनन्त र असीमितको अस्तित्वबारे विचार रचना गर्न सक्दैन । ईश्वरको अस्तित्व नभई उनको अस्तित्वबारे विचार हाम्रो मस्तिष्कमा आउनु सम्भव छैन । 

        ईश्वरको अस्तित्वबारे डेकार्टले प्रस्तुत गरेको व्याख्यामा विज्ञान पनि समेटिएको छ । उनी भन्छन् 'हामीमा आफ्नो संसारबारे जान्ने जुन उत्सुकता छ ,त्यो ईश्वरको चाहना नभई सम्भव छैन ।ईश्वर चाहन्छन्- हामी जतिसक्दो बढी ज्ञान प्राप्त गरी हामीले सही पद्धति अपनाएर र यथेष्ट प्रयत्न गरेर संसार बुझ्न गरेका प्रयासमा ईश्वरको पनि साथ रहन्छ ।असल प्रयासमार्फत सत्यको खोजी गर्ने हो भने हाम्रा संशयलाई ईश्वरले स्पष्ट पारिदिन्छन् । 

 ईश्वरको भूमिकाबारे डेकार्टको अर्को एउटा बुझाइलाई हेरौँ,जसले सम्भवतःबाहिरी संसार र अनुभवलाई आपसमा जोड्ने आधार प्रदान गर्छ । प्रिन्सिपल्स अफ फिलोसफी पुस्तकमा उनी भन्छन् 'सचेत मस्तिष्कका सहायताले हामी भ्रम र असत्य कुरा पन्छाउँदै बाहिरी संसारबारे ठोस र विशिष्ट बुझाइ (Clear and Distinct Perception) हासिल गर्न सक्षम छौं ।डेकार्ट भन्छन्' यी ठोस र विशिष्ट बुझाइलाई सत्य बनाउने जिम्मा ईश्वरको हो । ईश्वरले नै हामीलाई असत्य विचार (वा भ्रम) मा विश्वास गर्न लगाउने हो भने हामी झन् धेरै गल्ती गर्दै जान्छौँ । यसो गर्नुमा ईश्वरको केही स्वार्थ हुँदैन । ईश्वर ठग (Deceiver) हुन सम्भव छैन । त्यसैले इमानदार प्रयासका आधारमा हामी जुन अनुभवलाई मस्तिष्कको सहायताले सत्य मान्छौँ,त्यो सत्य नै हुन्छ । '